Squid Game: H πολιτιστική απόβαση της Κορέας!

Το αποκαλούν «Korean Wave», «hallyu» στα κορεατικά. Στα ελληνικά θα το μεταφράζαμε ως «Κορεατικό Κύμα» – ένα παγκόσμιο κύμα δημοφιλίας της πολιτιστικής παραγωγής της Νότιας Κορέας, η οποία έχει οδηγήσει ολόκληρο τον κόσμο να μιλάει για το καλλιτεχνικό στερέωμα μιας χώρας της νοτιοανατολικής Ασίας με πληθυσμό περίπου 52 εκατομμυρίων ανθρώπων.

Μέσα σε τέσσερις εβδομάδες από την κυκλοφορία της στο Netflix, περισσότεροι από 110 εκατομμύρια άνθρωποι διεθνώς παρακολούθησαν την κορεατική σειρά-φαινόμενο «Παιχνίδι του καλαμαριού» («Squid Game»), εκτοξεύοντάς την στην πρώτη θέση της σχετικής λίστας. Παρά τη διαρκή αιματοχυσία και βιαιότητα –ίσως και εξαιτίας αυτών– πολλοί την παρακολούθησαν σε συνεχόμενη προβολή 9 ωρών, επιλέγοντας μάλιστα την αυθεντική εκδοχή στα κορεατικά, και όχι τη μεταγλωττισμένη.

Το «Παιχνίδι του καλαμαριού», όμως, δεν είναι η πρώτη καλλιτεχνική παραγωγή από τη Νότια Κορέα με εντυπωσιακό διεθνές αντίκρισμα. Το 2020, τα «Παράσιτα», του σκηνοθέτη Μπονγκ Τζουν-χο, έγιναν η πρώτη ξενόγλωσση ταινία στην ιστορία των Οσκαρ που κέρδισε το βραβείο καλύτερης ξένης ταινίας. Επίσης, από την κυκλοφορία του και μέχρι το 2017, το «Gangnam Style» του Psy ήταν το βίντεο με τις περισσότερες προβολές στο YouTube – μέσα σε πέντε χρόνια ξεπέρασε τα 3 δισ. προβολές.

Η K-pop, όπως ονομάζεται η ποπ κορεατική μουσική, διαθέτει ένα στρατό από φαν διεθνώς, με πιο δημοφιλές γκρουπ την αντρική μπάντα BTS, οι οποίοι δεν απολαμβάνουν μόνο διεθνή αναγνωρισιμότητα αλλά και αναγνώριση, κερδίζοντας βραβεία σε διάφορες χώρες. Το 2021, παραδείγματος χάριν, τους απονεμήθηκε βραβείο Grammy, από το 2019 δε έχουν σαρώσει και τα βραβεία MTV. Εχουν συνεργαστεί με καλλιτέχνες όπως ο Στιβ Αόκι και ο Εντ Σίραν, ενώ η πιο γνωστή γυναικεία μπάντα της K-pop, οι Blackpink, έχει συνεργαστεί με τις Ντούα Λίπα, Λέιντι Γκάγκα και Σελίνα Γκόμεζ.

Τον Αύγουστο, το Twitter ανακοίνωσε ότι η K-pop «συνεχίζει να κυριαρχεί στη διεθνή συζήτηση», καθώς σε ένα χρόνο, γράφτηκαν 7,5 δισεκατομμύρια tweets σχετικά με την K-pop.

Η επιρροή του «Korean Wave» δεν σταματά εδώ. Η σκηνή μοντέρνας τέχνης της Νότιας Κορέας, και ιδίως το καλλιτεχνικό κύμα Dansaekhwa, που γεννήθηκε τη δεκαετία του ’70 και αφορά μονοχρωματικούς πίνακες, έχει αρχίσει να αποκτά δημοφιλία στο διεθνές στερέωμα, με εκθέματα να φιγουράρουν σε γκαλερί της Νέας Υόρκης. Ενα από τα εξέχοντα εκθέματα στο φετινό Frieze London ήταν της Κορεάτισσας καλλιτέχνιδος Ντο Χο Σουχ. Τον Μάιο ανακοινώθηκε πως το πρώτο Frieze στην Ασία θα γίνει στη Σεούλ, την πρωτεύουσα της Νότιας Κορέας, όχι στο Χονγκ Κονγκ ή στη Σανγκάη.

Σύμφωνα με την κορεατική κυβέρνηση, τα μέλη των παγκόσμιων οργανώσεων που σχετίζονται με το «Κορεατικό Κύμα» αυξάνονται κατά 36% ετησίως – το 2020, έφταναν τα 100 εκατομμύρια. Την ίδια χρονιά, οι New York Times χαρακτήρισαν τη Νότια Κορέα «τον σημερινό αναντίρρητο πρωταθλητή της πολιτιστικής ήπιας ισχύος». Πώς έγινε αυτό;

Σύμφωνα με τον Τσανγκ Μιν Λι, senior fellow στο Carnegie Endowment for International Peace στην Ουάσιγκτον και καθηγητή στο Advanced Institute for Science and Technology της Κορέας, η διεθνής επιτυχία είναι ένας συνδυασμός παραγόντων, με κυριότερο έναν: «Υπάρχει φυσικά η κυβερνητική πολιτική προώθησης της κορεατικής κουλτούρας», λέει στην «Κ».

Η Ιρέμ Τζιχάν, διδακτορική φοιτήτρια στο School of Oriental and African Studies (SOAS) στο Λονδίνο, επίκεντρο της έρευνας της οποίας αποτελεί η πολιτιστική διπλωματία της Νότιας Κορέας, αναφέρει στην «Κ» πως όταν το 1994, η κορεατική κυβέρνηση διαπίστωσε ότι τα διεθνή έσοδα του «Jurassic Park» αντιστοιχούσαν σε αυτά της Hyundai, ίδρυσε το Cultural Industry Bureau, με σκοπό να χρηματοδοτήσει την πολιτιστική βιομηχανία. Η οικονομική υποστήριξη του καλλιτεχνικού τομέα έγινε ακόμη μεγαλύτερη κυβερνητική προτεραιότητα μετά την οικονομική κρίση της χώρας, το 1997, και συνεχίζει να είναι μέχρι σήμερα.

Οσον αφορά συγκεκριμένα την K-pop, ο κ. Λι τονίζει στην «Κ» ότι η δημιουργία των μουσικών γκρουπ είναι βιομηχανική. «Αρκετές εταιρείες ψυχαγωγίας κάνουν οντισιόν σε παιδιά και εφήβους, τα εκπαιδεύουν για κάποια χρόνια», αναφέρει, και μετά δημιουργούν τις μπάντες. «Είναι πολύ συστηματικό», επισημαίνει. Η διεθνής δημοφιλία της κορεατικής κουλτούρας, πάντως, δεν είναι μόνον αποτέλεσμα κυβερνητικής πολιτικής ή ιδιωτικών επενδύσεων. Οσον αφορά την K-pop, αγγλικοί στίχοι σε κάποια τραγούδια ίσως βοήθησαν το κοινό να εξοικειωθεί με τις μπάντες, όπως και το ότι ενώ η μουσική έχει δυτικά στοιχεία ταυτόχρονα είναι και «πολύ, πολύ ασιατική», γεγονός που την κάνει πολύ ελκυστική στη Δύση, υπογραμμίζει ο κ. Λι.

Η έκφραση Σχετικά με άλλες πολιτιστικές εκφάνσεις, λέξη-κλειδί είναι η έκφραση. «Είναι πολύ εύκολο για τους Κορεάτες να εκφραστούν, κάτι σπάνιο σε κομφουκιανικές κοινωνίες», δηλώνει ο κ. Λι, τονίζοντας πως μέσω του Ιντερνετ και της τεχνολογίας, της οποίας οι Κορεάτες είναι πρωτοστάτες –την εισάγουν με ποικίλους τρόπους στις καλλιτεχνικές τους δραστηριότητες– έχουν καταφέρει να ακουστούν, ενώ μέχρι τώρα ήταν «στριμωγμένοι ανάμεσα σε γίγαντες – είναι πολύ δύσκολο να βρεις τη φωνή σου ανάμεσα στην Κίνα και στην Ιαπωνία», αναφέρει.

Ο Ρόαλντ Μαλιανγκάι, αναπληρωτής καθηγητής Κορεατικών Σπουδών στο Australian National University, σημειώνει στην «Κ» ότι ο ενθουσιασμός της Δύσης με την κορεατική κουλτούρα έγκειται στη high-tech κορεατική κοινωνία, η οποία παρ’ όλα αυτά διατηρεί και τα παραδοσιακά στοιχεία της – χάρη σε αυτό το μείγμα συζητά με τρόπο τόσο ενδιαφέροντα παγκόσμια θέματα όπως ο κοινωνικός διαχωρισμός.

«Αυτό που έδειξαν τα “Παράσιτα” και το “Παιχνίδι του καλαμαριού” είναι ότι η ανισότητα στην ουσία της είναι πολύ, πολύ αιματηρή», λέει ο κ. Λι, κάτι που έχει απήχηση και σε άλλες καπιταλιστικές χώρες.

Σύμφωνα όμως με την Τζένα Γκίμπσον, διδακτορική φοιτήτρια με έμφαση στην Κορέα στο University of Chicago και τέως διευθύντρια του Korea Economic Institute of America, η παγκόσμια διάδοση της κορεατικής κουλτούρας δεν έχει να κάνει μόνο με την καλλιτεχνική παραγωγή, η οποία τονίζει ότι σε μέρη όπως η Μέση Ανατολή και η Λατινική Αμερική είναι δημοφιλής εδώ και δεκαετίες. «Νομίζω έχει να κάνει περισσότερο με το ότι η Δύση είναι έτοιμη να εκτιμήσει την ποπ κουλτούρα μη αγγλόφωνων χωρών», αναφέρει στην «Κ». Παρ’ όλα αυτά, τονίζει κι εκείνη ότι η πολιτιστική υπερδύναμη της Κορέας τη βοηθάει τόσο οικονομικά όσο και διπλωματικά. Παραδείγματος χάριν, οι BTS ταξίδεψαν πρόσφατα με τον πρόεδρο Μουν Τζάε Ιν στη Νέα Υόρκη, μιλώντας για τρίτη φορά στα Ηνωμένα Εθνη. «Είναι έξυπνη κίνηση ήπιας ισχύος στην πράξη», συμπληρώνει.

Μπορεί αυτή η πολιτική ήπιας ισχύος να μη λύσει τα προβλήματα της χώρας με τη Βόρεια Κορέα, την Κίνα ή την Ιαπωνία, αλλά επιτρέπει να ακουστεί η φωνή της παγκοσμίως, λέει ο κ. Λι. «Δίνει προοπτική», επισημαίνει, «σε μια ζώνη σκληρής ισχύος στη Νοτιοανατολική Ασία».